تحقیق آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعه

دسته بندي : دانش آموزی و دانشجویی » دانلود تحقیق
لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..doc) ( قابل ويرايش و آماده پرينت )
تعداد صفحه : 15 صفحه

 قسمتی از متن word (..doc) : 
 

‏آل بويه نخستين سلسله قدرتمند شيعه
‏آل بويه نام خود را از «بويه‏» (1) گرفتند كه پدر بنيادگذاران‏اين سلسله بود. جد ايشان ابو شجاع بويه پسر فناخسرو(پناه‏خسرو) نام داشت كه نسبت‏خود را به «مهرنرسى‏» وزيربهرام گور مى‏رسانيد. بويه از طائفه شرزيل آوند از اهالى قريه‏كياكليش در ديلمان بود و با گمنامى و تنگدستى زندگى مى‏كرد وروزى او از صيد ماهى بود، سپس شخصيتى يافته به خدمت‏يكى ازهموطنان خود به نام «ماكان كاكى‏» سردار امير نصر ساسانى‏درآمد (2) و پس از مرگ وى در سپاه «مردآويج زيارى‏» كه از مردم‏گيلان بود، داخل شد.
‏وى سه پسر داشت كه بعدها هر سه به سلطنت رسيدند. پسر بزرگ على‏نام داشت كه بعدا به موسوم‏«عمادالدوله‏» »ه‏لو گرديد و پسردوم حسن «ركن الدوله‏» و سومى احمد «معزالدوله‏» ناميده‏شدند. اين سه پسر، پس از تحمل شدائد و تلاش فراوانى كه به كاربردند، به پيشرفت فوق‏العاده‏اى نائل شدند. به گفته ابن ابى‏الحديد، چنان سلطنتى تشكيل دادند كه در شكوه و عظمت، ضرب‏المثل‏بود (3) . سلطنت ال بويه به خصوص در زمان عضدالدوله به اوج قدرت‏رسيد و از آن پس، روى به انحطاط نهاد. آغاز آن از ماه ذيقعده‏سال 321ه و پايان آن بنا بر احتمال قوى سال 448 بود. سلطنت‏آنان 120 سال ادامه داشت و 17 تن از اين خاندان به حكومت‏رسيدند (4) .
‏ابن طقطقى (701 - 660 ه) در كتاب «الفخرى فى الاداب‏السلطانيه و الدول الاسلاميه‏» درباره دولت آل بويه مى‏نويسد:
‏«پيدايش دولت آل بويه را هيچ‏كس پيش‏بينى نمى‏كرد و حتى تصورجزئى از عظمت آن را نيز نمى‏نمود، ليكن دولت مزبور بر عالم‏چيره شد و مردم جهان را مقهور خود كرد و بر مقام خلافت استيلايافت. پادشاهان آل بويه خلفا را عزل و نصب كردند، و وزرا رابه كار وا داشتند و از كار بركنار نمودند، و بدينسان كليه‏امور بلاد عجم و عراق را زير فرمان خود درآوردند و رجال دولت‏متفقا از ايشان اطاعت كردند» (5) .
‏صاحب تاريخ فخرى مى‏افزايد: «جالب اين است كه آن همه عظمت پس‏از تنگدستى و بينوائى و خوارى و نيازمندى و دست و پنجه نرم‏كردن با رنج و ستم نصيب آنان شد زيرا جد ايشان ابوشجاع بويه وپدر جد او جملگى مانند ساير رعاياى فقير در بلاد ديلم به سرمى‏بردند و بويه خود به شغل ماهيگيرى مى‏پرداخت. از اين‏رو بودكه معزالدوله پس از تصرف بلاد همراه به نعمت‏خداوند معترف بودو مى‏گفت: من در آغاز زندگى هيزم مى‏چيدم و روى سر نهاده‏مى‏بردم‏» (6) .
‏وضع فلاكتبار بويه و پسرانش
‏بويه و پسرانش در ابتداى امر وضع رقت‏بارى داشتند و در دهى ازناحيه ديلمان سكونت داشتند كه «كياكليش‏» خوانده مى‏شد (7) مورخان شغل بويه را ماهيگيرى نوشته‏اند و همه در بينوا بودن‏خانواده آنان اتفاق نظر دارند. و از ميان سه پسر بويه احمد(معزالدوله) در هنگامى كه در اوج قدرت بود، علاقه داشت كه ازگذشته رقت‏بار خود و پدر و برادرانش در زمانى كه هنوز در ديلم‏بودند، در حضور جمع سخن گويد و اين شايد به خاطر اداى شكرنعمت و موهبتى بود كه خداوند به او و خاندانش ارزانى داشته‏بود.
‏ابوالفضل شيرازى وزير معزالدوله از قول او نقل كرده است كه من‏در ديلم، براى خانواده‏ام هيزم حمل مى‏كردم. روزى خواهر بزرگم‏گفت كه هيزمى كه امروز آورده‏اى كافى نيست، يك پشته ديگربياور، گفتم ديگر نمى‏توانم و تا مى‏توانستم آوردم. گفت: اگربياورى دو گرده نان از نانى كه مى‏پزم زيادتر به تو مى‏دهم. يك‏پشته ديگر آوردم و از خستگى نزديك بود تلف شوم. خواهر گفت:
‏اگر يك پشته ديگر بياورى، علاوه بر دو گرده نانى كه بر جيره‏نانت اضافه مى‏كنم، يك عدد پياز هم به تو خواهم داد. من باز يك‏پشته ديگر هيزم بردم و خواهرم به وعده خود عمل كرد بعد از آن‏به لطف خداوند، حالم تغيير كرد و در وضعى كه مى‏بينى قرارگرفتم.
‏وزير ابوالفضل شيرازى گفت كه معزالدوله، داستان مزبور رابارها در حضور جمع در مقام افتخار، بيان مى‏كرد و هيچ كتمان‏نمى‏داشت و اگر غير از اين بود، من آن را نقل مى‏كردم‏» (8) .
‏شهريار بن رستم ديلمى درباره آغاز دولت آل بويه و پيدايش آن‏گويد: «ابو شجاع بويه در آغاز كارش با من وست‏بود، هنگامى‏كه مادر فرزندانش عمادالدوله ابوالحسن على، و ركن‏الدوله‏ابوعلى حسن، و معزالدوله ابوالحسين احمد كه هر سه به پادشاهى‏رسيدند درگذشت، روزى به خانه او رفتم ديدم ابوشجاع بويه ازاندوه زنش بيتابى مى‏كند، از اينرو وى را تسليت داده از اضطراب‏و پريشانى او كاستم، سپس ابوشجاع و فرزندانش را برداشته به‏خانه خود آوردم و طعامى براى آنها حاضر كردم، در اين وقت‏شخصى‏كه از بيرون خانه مى‏گذشت، فرياد زد: «منجم، تعبير كننده خواب‏و نويسنده ادعيه و طلسمات‏». ابوشجاع وى را خواست و گفت من‏ديشب خوابى ديده‏ام برايم تعبير كن. خواب ديدم كه بول مى‏كردم وآتشى عظيم از من خارج مى‏شد، سپس آن آتش دامنه يافته روى به‏بالا نهاد چندانگه مى‏رفت كه به آسمان برسد، آنگاه آتش از هم‏شكافته شد و سه قسمت گرديد و از هر قسمت‏شعله‏هايى پديد آمد ودنيا را روشن كرد.
‏منجم گفت: اين خواب تو بسيار با اهميت است و من جز با گرفتن‏خلعت و اسبى آن راتعبير نمى‏كنم، بويه گفت: به خدا سوگند من جزاين لباسى كه پوشيده‏ام، چيزى ندارم.
‏اگر آن را به تو بدهم برهنه مى‏مانم. منجم گفت: پس ده ديناربده، بويه گفت: به خدا سوگند دو دينار هم ندارم تا چه رسد به‏ده دينار! و سپس چيز ناقابلى بدو داد. منجم گفت: بدان كه توداراى سه پسرى كه مالك روى زمين خواهند شد و بر مردم جهان‏فرمانروايى خواهند كرد و چنانكه آن آتش به آسمان بالا رفت.
‏آوازه ايشان نيز در اطراف و اكناف عالم خواهد پيچيد و همان‏قدر كه شاخه‏هاى آن پراكنده شد گروهى پادشاهان از ايشان به‏وجود خواهند آمد. بويه گفت: شرم نمى‏كنى ما را مسخره مى‏نمايى؟!
‏من مردى فقير و پريشانم و فرزندانم همگى فقير و نيازمندند.
‏اينان كجا و پادشاهى كجا؟! منجم گفت: اكنون تاريخ ولادت هر يك‏از فرزندان خود را برايم بگو، بويه نيز تاريخ ولادت هر يك رابدو گفت. منجم لحظه‏اى در اسطرلاب و تقويم‏هاى خود نگريست‏سپس‏برخاسته دست عمادالدوله ابوالحسن على را بوسيد و گفت: به خداسوگند اين بر تمام بلاد سلطنت مى‏كند و پس از وى اين و دست‏برادرش ابوعلى حسن را گرفت. ابوشجاع بويه از گفتار منجم به‏خشم آمد و به فرزندانش گفت: برخيزيد و پس‏گردن او بزنيد كه سخت‏ما را مسخره نموده است. ايشان نيز برخاسته همچنان پس‏گردن اومى‏زدند و ما مى‏خنديديم. سپس منجم گفت: بزنيد بيم ندارم، هرگاه‏به پادشاهى رسيديد گفتار مرا به ياد خواهيد آورد. ابوشجاع نيزده درهم به او داد و او پى كار خود رفت‏» (9) .
‏جريان اين خواب را ابن جوزى (10) و سيد ابن طاوس (11) از«تنوخى‏» با كمى تفاوت نقل كرده‏اند به موجب اين نقل موقعى كه‏بويه تعبير خواب خود را از خوابگزار پرسيد، پسر بزرگش على‏تازه از كودكى وارد نوجوانى شده بود، دو پسر ديگرش به خصوص‏احمد كودك خردسال بودند.
‏تنوخى از پدرش از ابوالقاسم على بن حسان انبارى كاتب نقل‏مى‏كند كه او گفت:
‏هنگامى كه معزالدوله مرا از بغداد به ديلمان فرستاد تا درشهرى در ناحيه، براى او سراهائى بنا كنم، به من گفت كه درآنجا مردى است‏به نام ابوالحسين پسر شيركوه، چون او را يافتى‏وى راگرامى دار و سلام من(معزالدوله) را به او برسان و بگو كه‏من در كودكى شنيده بودم كه پدرم خوابى ديده بود و او و توبراى تعبير آن خواب، به خوابگزارى در ديلم مراجعه كرديد،كيفيت‏خواب مزبور را براى من بيان كن، ابوالقاسم گفت: كه چون‏به ديلمان رسيدم ابوالحسين را يافتم و پيغام پادشاه را به اورساندم. گفت: بين من و بويه دوستى محكمى بود و خانه من و او،همان‏طور كه اكنون مى‏بينى در مقابل هم، قرار داشت. روزى بويه‏به من گفت: خوابى ديده‏ام كه مرا به وحشت انداخته است، كسى راپيدا كن تا خواب مرا تعبير كند، گفتم در اين صحرا چه‏كسى رامى‏توان يافت كه بتواند خواب تعبير كند؟ بايد صبر كرد تا منجمى‏يا عالمى ازاينجا عبور كند و از او درخواست كنيم تعبير خواب‏تو را بگويد. چند ماه از اين ماجرا گذشت، روزى من و بويه به‏ساحل دريا رفتيم تاماهى صيد كنيم، اتفاقا ماهى بسيارى صيدكرديم و آنها را بر پشت گرفته به خانه‏هاى خود بازگشتيم، بويه‏به من گفت كه من كسى را در خانه ندارم تا ماهيها را پاكيزه‏كند و بريان سازد(چون زنش مرده بود) تو همه آنها را به خانه‏خود ببر تا در آنجا براى خوردن آماده شوند. ماهيها را به خانه‏ما برديم. من و بويه و زنم نشستيم و به نظيف كردن و پختن آنهاپرداختيم از قضا مردى در كوچه فرياد مى‏زد كه منجم هستم، خواب‏تعبير مى‏كنم. بويه به من گفت كه خواب مرا به خاطر دارى؟ گفتم:
‏آرى و برخاستم منجم را وارد خانه كردم، بويه خواب خود را براى‏او شرح داد...».
‏ابوالحسين مى‏گويد:
‏«سالها گذشت و من خواب را فراموش كردم تا بويه به خراسان رفت‏و على به امارت برخاست و ما شنيديم كه ارجان(بهبهان) را مالك‏شده و پس از آن به فرمانروائى تمام فارس نايل گرديده كه از آن‏به بعد جوائز او به خانواده‏اش و به بزرگان ديلم مى‏رسيد.
‏روزى قاصدش مرا طلب كرد من نزد على رفتم از قدرت او دچارشگفتى شدم و خواب (خواب بويه) را به فراموشى سپرده بودم، على‏سخت‏به من نيكى كرد و جوائز عظيمى به من عطا نمود. در يكى ازروزها، هنگامى كه جز من و او، كس ديگرى نبود، گفت: اى‏ابوالحسين خوابى را كه پدرم ديده بود و خوابگزار تعبير كرد وبه او پس‏گردنى زديد، به خاطر دارى؟ آنگاه دستور داد هزاردينار آوردند و به من داد و گفت اين قيمت آن ماهى مى‏باشد. آن‏ماهى را به خوابگزار داده بود). جوائزلى(عمادالدوله))ه‏لود وعطاياى ديگرى هم به ابوالحسين داد و او به ديلم باز گشت.
‏ابوالقاسم تمام داستان را به خاطر سپرد و نزد معزالدوله‏مراجعت كرد و آنچه شنيده بود، براى وى باز گفت‏» (12) .
‏بعضيها خواب ابوشجاع بويه را طور ديگرى نقل كرده‏اند، بنابراين‏نقل او در خواب ديد كه به شكل درختى سه تنه درآمده است كه ازآن آتش زبانه مى‏كشد. معبرى خواب او را نشانه‏اى از حكومت آينده‏سه پسرش تاويل مى‏كند (13) .اين حكايت‏به هر صورت نمونه‏اى ازتدبيرى مشروع است كه مقصود از آن تقدس بخشيدن به قدرت آل بويه‏بود.
‏نسب آل بويه
‏اين مطلب را بسيارى از مورخان نوشته‏اند: آل بويه از اخلاف‏سلاطين ساسانى بودند كه چون زمانى طولانى در سرزمين ديلم اقامت‏داشتند بدان جهت ديلمى ناميده شده‏اند (14) .
‏تاج‏الدين حسينى نقيب از علماى نسابه قرن هشتم به نقل از ابواسحاق صابى در كتاب «التاجى فى اخبار بنى‏بويه‏» چنين گويد كه‏پادشاه‏دوله(مقتدرترين ن‏يرترد آل بويه) از نسب خود جستجو كرد ودر اين باره با مهلبى (وزير معزالدوله) مكاتبه نمود، مهلبى ازسالخوردگان ديلم و موبدان و وجوه مردم ايران، تحقيق كرد، همه‏نوشتند و تاييد كردند و نسب او را كه به ساسانيان مى‏رسد،صحيح دانستند (15) .
‏ظاهرا همين نوشته صابى را نويسندگان ديگر بعد از او، ملاك قرارداده‏اند (16) .
‏اغلب مورخانى كه به ذكر نسب آل بويه پرداخته‏اند، نسب آنان رابه پادشاهان ساسانى مى‏رسانند اما در اين كه به كدام‏يك ازساسانيان متصل مى‏شوند، بين مورخان اختلاف وجود دارد.
‏ابوريحان بيرونى(440 - 360ه) از كتاب «التاج‏» نوشته‏ابراهيم صابى(دبير) اجداد بويه را اين چنين نوشته است:
‏«بويه پسر فناخسرو پسرشان پسر كوهى، پسر شيرزيل (شيردل)
‏كوچك، پسر شيركده پسر شيرزيل بزرگ پسر شيرانى شاه، پسر شيرفنه‏پسر سسنان شاه پسر سس خره، پسر شوزيل پسر سسناذر پسر بهرام‏گور. ابوريحان آنگاه چند قول ديگر در خصوص نسب آل بويه ذكركرده است (17) .
‏ابن ماكولا (متوفى 475ه) بعد از ابوريحان از قديمى‏ترين كسانى‏است كه نسبت عضدالدوله را تا بابك پسر ساسان بزرگ(جدساسانيان) رسانيده است (18) . ليكن ميان نوشته اين دو، مختصرتفاوتى وجود دارد.
‏احمد بن على قلقشندى)متوفى 821ه) نسب آل بويه را به يزدگردرسانده است (19) .
‏حمدالله مستوفى(متوفى حدود 750ه) به نقل از صابى دبير آورده‏است كه بويه از تخم بهرام گور است ولى نژاد خود را از مردم‏نهان مى‏داشت (20) .